Omgaan met schaamte

Dementie roept een heel scala aan emoties op, zowel bij je naaste als bij jou. Verdriet, angst, onmacht, woede en schaamte. Schaamte voor de ziekte zelf, schaamte voor het gedrag dat je naaste door de ziekte kan vertonen.

Schaamte voor de diagnose

Openheid over dementie en de gevolgen ervan is altijd een verstandige keuze. Door erover te praten en gevoelens te benoemen, help je je naaste - en jezelf - accepteren dat het is zoals het is. Dat valt zeker niet altijd mee. Je naaste zal zich misschien verzetten tegen het idee dat haar omgeving weet wat er aan de hand is. Een begrijpelijke reactie want de vooruitzichten zijn confronterend en de omgeving kan afwijzend of met onbegrip reageren.

'Nou ja, ik denk dat veel mensen dit hebben. Dat je toch, dat je het niet zo leuk vindt tegenover de omgeving, hè? Dat je toch probeert om een beetje te verbloemen wat je hebt.'

Hetty (81)

Schaamte voor de gevolgen

Aanvankelijk zal je naaste bijvoorbeeld niet meer goed mee kunnen komen in een gesprek. Namen en situaties kan ze zich niet meer herinneren. Dat kan bij jullie beiden een gevoel van schaamte oproepen. Om dit gevoel weg te nemen, zal ze bijvoorbeeld zeggen dat ze het ook niet kon weten, omdat niemand haar ooit iets vertelt.

Je naaste kan ook de grond onder haar voeten voelen wegzakken als ze aan de reactie van anderen merkt dat ze de plank erg misslaat. Bijvoorbeeld wanneer de thee die ze haar gasten voorzet wel erg bleek ziet, omdat ze vergat een theezakje in de pot te doen. Probeer daar luchtig mee om te gaan en vermijd verwijten. Soms kun je beter iets zeggen als ‘Oh, ik heb zin in zwarte thee, zal ik dat even pakken?’, in plaats van ‘Je hebt het theezakje vergeten.’

Schaamte voor ‘fouten’

Ja naaste kan eindeloos proberen haar gelijk te halen voor iets waar ze absoluut geen gelijk in heeft. Bijvoorbeeld dat iemand iets heeft gestolen. Het heeft geen zin om te vertellen dat ze ongelijk heeft. Je gaat het niet winnen en belandt in een welles-nietesdiscussie. Het geeft je naaste alleen maar een vervelend gevoel over zichzelf, ze raakt van streek of wordt gewoon boos. In zulke situaties kun je beter de aandacht afleiden van het gespreksonderwerp.

'Mijn zwager blijft mijn zus naar corrigeren. Ze wordt zó verdrietig van dat commentaar de hele tijd.'

Lies (76)

Laat je naaste bij voorkeur niet merken dat het haar schuld is, wanneer er iets mis gaat. Verwijten zijn enkel kwetsend. Je kunt soms beter zeggen ‘Zullen we straks samen nog even naar de bakker lopen?’, in plaats van ‘Je hebt het brood vergeten’ als je naaste met de verkeerde boodschappen thuis komt.

Schaamte voor gedrag

Je kunt je schamen voor ongepast gedrag van je naaste. Ze kan bijvoorbeeld hardop onaardige of kwetsende dingen zeggen over mensen in de directe omgeving. Heel onsmakelijk eten, plotseling schreeuwen, boeren laten of andere gênante geluiden maken, het is allemaal mogelijk gedrag waar jij je ongemakkelijk bij voelt. Seksueel ongeremd gedrag komt ook voor, zowel bij mannen als bij vrouwen.

'Mijn vader sloeg de verpleegster zó op haar billen. Het leek Benny Hill wel, zo gênant. Gelukkig wist die vrouw hoe ze ermee moest omgaan.'

Marjet (46)

Gevoelens van schaamte kun je ook voelen omdat je naaste niet meer wil douchen en ze niet meer zo fris ruikt. Door incontinentie kan je naaste soms naar ruiken. En door wat vaker te knoeien zullen er meer vlekken in de kleding zitten dan je wellicht gewend bent.

Probeer in dit soort ongemakkelijke situaties vooral kalm te blijven en je te realiseren dat de dementie de veroorzaker is. Wanneer anderen aanwezig zijn, die niet op de hoogte zijn van de aandoening van je naaste, kun je hen dit uitleggen. Je hoeft je daarbij niet te verontschuldigen. Je naaste kan er niks aan doen; zo is het nu eenmaal.

Schaamte bespreekbaar maken

Het kan helpen om over schaamtegevoelens en andere emoties te praten met mensen die de situatie (her)kennen. Dat kan bijvoorbeeld via de AlzheimerTelefoon, een Alzheimer Café of het Forum. Daar begrijpen ze je verdriet en schaamte en hebben wellicht vergelijkbare situaties meegemaakt. Door ervaringen te delen, besef je dat je niet de enige bent die te maken heeft met zulke moeilijke momenten. Dat alleen al kan je nieuwe kracht geven.

Heb jij ervaringen met gevoelens van schaamte? Wil je jouw tips en advies delen? Je helpt er anderen mee!