Wilsonbekwaamheid bij dementie

Als je langer leeft met dementie, wordt het lastiger om besluiten te nemen. Door de schade aan de hersenen, begrijp je niet goed meer waar je voor kiest en wat de gevolgen zijn. Wilsonbekwaam ben je wanneer je die gevolgen niet meer kan overzien. Je kunt geen goede keuze meer maken omdat je niet meer beseft wat er gebeurt als je 'ja' of 'nee' zegt. 

Belangrijke keuzes over geld of je gezondheid kun je dan niet meer maken. Iemand die je vertrouwt, moet die keuzes voor jou maken. Op het moment dat het nog goed met je gaat, kies je wie voor jou mag beslissen als je dat zelf niet meer kunt. Dat schrijf je op in een officieel document. Dat heet een 'volmacht'. Er zijn verschillende volmachten.

• Een volmacht voor geldzaken regel je bij de notaris.
• Een volmacht voor je gezondheid (medische zaken) regel je eerst bij de huisarts. Daarna kun je het ook bij de notaris vastleggen, maar de huisarts is het belangrijkste.

Een volmacht heb je niet meteen nodig. Het is handig als je het alvast hebt geregeld, maar de ander mag pas over jou beslissen als je dat zelf niet meer kunt. Als je dus 'wilsonbekwaam' bent. Pas dan gaat de volmacht gelden. Een arts onderzoekt of je nog goed beslissingen kunt nemen over je gezondheid. Een notaris onderzoekt of je nog goed beslissingen kunt nemen over geldzaken. Als de arts twijfelt, kan hij of zij advies vragen aan een arts. 

De huisarts, verpleeghuisarts en andere medisch specialisten zoals een tandarts mogen wilsonbekwaamheid vaststellen. Zij mogen alleen bepalen of iemand nog kan beslissen over medische behandeling. Dus niet over bijvoorbeeld de verkoop van het huis.

De notaris beoordeelt altijd zelf of iemand de vragen begrijpt. En of de persoon in eigen woorden kan vertellen wat de wensen zijn en waarom. Bij twijfel zal de notaris advies van een onafhankelijke arts vragen. Ben je mantelzorger en weigert je naaste het onderzoek door zo’n arts? Dan kan een notariële akte bij de notaris niet worden getekend.

Bij de Vereniging Artsen Volksgezondheid en bij Verenso staan onafhankelijke artsen geregistreerd. Op hun website vind je artsen die mogen beoordelen. Je kunt zoeken op regio. Kijk op de website van Verenso.

In sommige gevallen is het overduidelijk dat iemand niet meer zelf keuzes kan maken. Bijvoorbeeld wanneer iemand in coma is. Bij dementie in een vergevorderd stadium is duidelijk dat iemand niet meer wilsbekwaam is.

Vaak is de situatie minder zwart-wit bij dementie. Het gaat langzaam maar zeker steeds moeilijker. Vaak begint het met rekenen, lezen en het omgaan met geld. Ook abstract kunnen denken en in de toekomst kijken gaat verloren. Het wordt lastiger situaties te overzien en beoordelen. En het wordt moeilijk op te komen voor eigen belangen.

Bij beginnende dementie kan iemand het ene moment wel en het andere moment niet voor zichzelf beslissen. Het hangt af van de soort beslissing. Zo kan iemand wilsonbekwaam zijn om het testament te aan te passen. Maar misschien kan de persoon nog prima duidelijk maken wie van de kinderen thuis mag mantelzorgen. Bij beginnende dementie beslis je altijd over jezelf. Bij de eerste tekenen van wilsonbekwaamheid mag een ander dus zeker niet zomaar alle beslissingen overnemen.   

Wanneer iemand wilsonbekwaam is, kan een wettelijk vertegenwoordiger de persoon bijstaan. Meestal is dat de partner, een familielid of iemand die volmacht heeft gekregen. Is er geen vertegenwoordiger te vinden in de directe (familie)kring? Dan kan de rechter iemand aanstellen, een mentor. Zolang er geen wettelijke vertegenwoordiger is, zal de arts de medische beslissingen nemen. Daarbij zal de arts proberen zo veel mogelijk te overleggen.

In een levenstestament kun je een financiële volmacht opnemen én persoonlijke wensen. Voor de volledigheid kun je ook je medische volmacht toevoegen, maar je wilsverklaring (waarin je de medische volmacht geeft) is ook los van je levenstestament gewoon geldig. Is iemand wilsonbekwaam maar is er geen levenstestament? Dan is voor financiële zaken een beschermingsbewind of curatele noodzakelijk. De kantonrechter stelt deze in. Voorkom dit door op tijd een volmacht of levenstestament te regelen bij de notaris.